Projekt Dawny Sopot

Inna nazwa: Dwór Szwedzki
Lokalizacja: Plac Konstytucji 3 Maja 3/ ul. Kościuszki 1

Dwór Francuski, zwany także Dworem Szwedzkim lub Dworem XI, był najbardziej okazałym z sopockich dworów. W średniowieczu przypuszczalnie na jego terenie mogła się mieścić jedna z baz strażników morza i wybrzeża organizowana przez starostów Puckich. W połowie szesnastego wieku z gruntów dworu wyłoniły się dwory V, VI, i I. Zabudowania dworskie znajdowały się na miejscu dawnego Morskiego Wzgórza, do dworu należał także szeroki pas gruntu ciągnący się między skarpą a drogą do Karlikowa.

Najstarsze zapiski o Dworze XI, pochodzą z połowy szesnastego wieku. Właścicielem dworu, do którego należały wtedy trzy łany pola i lasów (ponad 50 ha), był rajca gdański Gottfried Rohland. Rohland dzierżawił nieruchomość na zasadzie emfiteuzy. Po nim, być może jeszcze za jego życia, posiadłość została wstępnie podzielona: w 1558 r. gospodarował na gruntach dworu Jan Kluren. W tym samym roku dwaj zięciowie Klurena Albrecht Geise i Daniel Lembke , rozdzielili odziedziczony majątek na dwie odrębne posiadłości. Dwór XI z trzema włókami ziemi przypadł Albrechtowi Geise, a Dwór V, z pięcioma włókami, Danielowi Lembke. Jak pisze F. Mamuszka Geise pochodził ze znanego gdańskiego rodu patrycjuszy i był oddanym przyjacielem Korony Polskiej. Po wyjeździe Albrechta Geise do Danii w 1577 r. (data buntu Gdańskiego), dwór przeszedł na własność kupieckiej rodziny Graurock i pozostał w jej rękach ponad sto lat. W 1654 r. posiadłość przejęła gdańska patrycjuszowska rodzina Borkmann.

Wiosną 1660 r. kwaterował we dworze graf Magnus de la Gardie, przewodniczący szwedzkiej delegacji na rokowania pokojowe w Oliwie. W skład delegacji szwedzkiej wchodzili także komisarze: senator Benedykt Oxenstiern, przewodniczący rady wojennej graf Christoph von Schlippenbach i radca stanu Andrzej (Amadeusz?) Guldenklau. Na żądanie Szwedów dwór został obwarowany i otoczony fosą. Usypano wtedy wał ziemny, palisadę, wykopano szeroki rów okalający zabudowania dworskie oraz wypełniono go wodą Potoku Środkowego. Od strony zachodniej znajdowała się brama oraz most zwodzony. W 1710 r. w wyniku zarazy panującej w Gdańsku w dworze gościł król August II Sas, a w 1733 r. chronił się tu przed wojskami saskimi król elekt Stanisław Leszczyński. Dwór Francuski znajdował się w rękach rodziny Borkmann aż do 1738 r. kiedy to po spaleniu dworu w 1934 r. przez wojska rosyjskie (oddziały kozackie), z braku zainteresowania rodziny posiadłością, opat oliwski przekazał ją Gotfrydowi Dehnowi. W 1761 r. Dehn sprzedał pozostałości dworu Mateuszowi Szawelskiemu, a ten Joachimowi Deptowskiemu. W 1807 r. kupiec Józef Antoni Meyerhold zakupił wraz z działką ruiny dworu. Gdy powstało w 1823 r. sopockie uzdrowisko, okalający dwór ogród oraz lasek zamienił na ogólnodostępny park. Jego główną atrakcją były ruiny fortyfikacji po Szwedach. Sam dwór został odbudowany. Po śmierci Józefa Meyerholda wszystkie dobra po nim odziedziczyła jego żona - Eliza Meyerhold, która zagospodarowała otaczający dwór park na park w stylu niemieckiego romantyzmu. W ogrodzie ozdobnym znajdowała się ścieżka, przecinająca publiczną drogę do biegnącą do ul. Południowej, biegnącą wierzchem skarpy aż do wąwozu potoku 5.

O dworze z połowy XIX w. tak pisała Jadwiga Łuszczewska (Deotyma): Naprzeciw (…) leży miejsce historyczne: przy samej drodze, na samym szczycie wzgórza rozlewa się jeziorko, na środku leży wysepka, na wyspie rośnie gaj, w gaju ukrywa się domek, w domku ukrywał się Leszczyński. Siedlisko jest niejako obronne, bo tylko jednym mostkiem, i to zwodzonym można do wyspy dostąpić.

Do 1872 r. znajdowało się poniżej dworu wejście na sopocką skarpę, a fortyfikacje należały do głównych atrakcji uzdrowiska i odwiedzane były licznie przez gości. Eliza Meyerhold zastrzegła w swoim testamencie nienaruszalność parku oraz udostępnienie ich dla kuracjuszy. Niestety testament ten został obalony, a park zlikwidowany i zabudowany. W około połowy XIX w. nowym właścicielem dworu stał się Paul Wundsch. Prawdopodobnie od imienia nowego właściciela dwór nazywano wówczas Paulushof i to prawdopodobnie on nadał budynkowi dworu XI istniejący do dziś wygląd. Przed 1882 r. od strony północnej do budynku dołączono także klasycystyczny portyk.

We wrześniu 1872 r. posesję dworu nabył Robert von Schön. Nowy właściciel kazał ogrodzić posiadłość i zabronił wstępu na jej teren. Do 1896 r. rozparcelowano cały obszar tego ogrodu pod rozwijające się budownictwo willowe. Ze zmniejszającego się przez rozprzedaż parceli areału Dworu XI pozostało powierzchni łącznie około 1500m2, które 22 października 1904 r. przy wpisie do księgi gruntowej nazwano Schwedenhof - Dwór Szwedzki.

Od 30 czerwca 1932 r . właścicielem posesji była parafia ewangelicka Kościoła Zbawiciela. Od 1945 r. do dnia dzisiejszego parafia rzymskokatolicka św. Jerzego. W dworku mieszkał wtedy, podobnie jak obecnie proboszcz parafii.

źródło: Franciszek Mamuszka, Bedeker Sopocki, 1881, Błażej Śliwiński, W Księstwie Gdańskopomorskim, pod rządami Cystersów Oliwskich i Zakonu Krzyżackiego, 1998, Jerzy Cisłak, Potok wody i historii - Atrakcyjne ruiny

Plan Parceli w Sąsiedztwie Dworu Francuskiego

Plan nabycia przez Pana v. Schon od właściciela ziemskiego Kumma parceli numer 17. 34320 = 13 Mg. 80 CR . Sporządzono w Sierpniu 1872 r.

Plan Sopotu z 1634 r. a) Dwór Szwedzki b) Dwór Sopocki f) Apteka g) Dwór Angielski (rentamt) i) Karczma k) Dwór Duński (urząd miejski) m) Dwór Hiszpański n) Pałac o) Majątek Wegnera d) e) h) l) p) r) Stawy

Dwór Francuski na pierwszym planie wsi Sopot, po zatrzymaniu się delegacji szwedzkiej w czasie pertraktacji Pokoju Oliwskiego 1660 r. obwarowany i otoczony fosą

Plan Sopotu wg. Johanna Caspara Schirschmita z 1714 r. Kolorowy plan podziału gruntów we wsi Sopot z 1714 roku, autorstwa J. C. Schirschmita

Dwór Francuski stanowił główną ufortyfikowaną budowlę w ówczesnej osadzie patrycjuszowskiej, do posiadłości należał min. Dworek Sierakowskich

Plan wsi Sopot z okresu wojen napoleońskich i oblężenia Gdańska z 1807 r.

Dwór Francuski na planie z okresu wojen napoleońskich. Widoczne obwarowanie, budynki gospodarcze oraz przylegający od południa ogród. Po stronie południowej widoczne budynki należące niegdyś do dworu - zabudowania gospodarcze i Dworek Sierakowskich.

Plan wsi Sopot z 1830 r. zwany planem Schapera.

Dwór Francuski na planie z 1830 r. Po stronie północnej widoczny ogród ciągnący się wzdłuż dzisiejszej ul. Kościuszki. Po przeciwległej stronie ul. Morskiej pojawia się nowa zabudowa z widocznym Zaułkiem Profesorskim.

Plan wsi Sopot z 1844 r. autorstwa porucznika artylerii Steibera.

Dwór Francuski na planie z 1844 r. Na planie widoczny szczegółowy zarys ogrodzeń okalających ogród oraz fosę. Widoczne także nowe dworskie budynki gospodarcze oraz ogród w obrębie dawnego Zaułku Profesorskiego

Plan wsi Sopot z 1881 r. autorstwa Juliusza Sauera.

Dwór Francuski na planie z 1881 r. Ogród dworu zostaje powoli dzielony na mniejsze działki. Po stronie północnej widoczna kamienica Mimosa powstała na miejscu Hotelu Kreissa oraz Poczta sąsiadująca z dworem od strony obecnej ul. Kościuszki i Urząd Domenalny odstr. ul. Morskiej.

Plan wsi Sopot z 1895 r. autorstwa L. Boettchera.

Dwór Francuski na planie z 1895 r. Do końca XIX w. dwór otacza fosa, lecz znika ogród zewnętrzny. Posiadłość traci swój dworski charakter w skutek dynamicznej urbanizacji miasta.

Sopot 1910 r. Urząd Geodezyjny Król. Prus, skala 1: 25 000, tytuł oryginału: 1:25 000, Zoppot. 1910.

Dwór na planie z XIX w. stracił swój warowny charakter, zostając otoczony zabudowaniami oraz wybudowanym w 1901 r. Kościele Odkupiciela. W ówczesnym czasie zachował się w większej części przepiękny ogród otaczający posiadłość.

Sopot 1924 r., skala 1: 5000 tytuł oryginału: Zoppot 1924, 1: 5000, Stadtvermessungsamt

Dwór na planie z 1924 r., obecna ul. Jagiełły nosiła nazwę ul. Dworu Szwedzkiego- Schwedenhofstr.