Sopot
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich
1890

Sopot, mylnie Copot, Copoty, Sobódka, Soboty, niem. Zoppot, dok. 1283 Sopot i Sopoth, wieś na Kaszubach, nad zatoką gdańską, słynna z kąpieli morskich, 12 klm. na płn.-zach. od Gdańska, 3'6 klin. na płn. od Oliwy (kościół par.), przy szosie i kolei gdańsko-szczecińskiej, w pow. wejherowskim. Z płd. strony okala. ją rzeczka przymorska Godding (Gdynia przyp. DS), z płd. zaś struga graniczna (Grenzfluss) (Swelinia przyp. DS). Za wsią ciągnie się pas górzysty, tak że między nim a morzem zostaje tylko miejsce na domki, lasek i na wąskie piaszczyste wybrzeże. S. posiada st. kol., urząd poczt. III klasy, kaplicę ew ang. i kaplicę katol., w której latem co dzień odprawia się msza św. Szkoła 7 klasowa symultanna liczyła 1887 r. 7 naucz. i 650 dzieci, oprócz tego jest wyższa szkoła prywatna dla chłopców i dla dziewcząt i kilka ogródków dziecięcych, apteka, teatr, gazownia, browar, cegielnia, tartak i kilka młynów wodnych. Razem z przyległościami obejmuje gmina 889 ha (255 lasu, 34 łąk i 408 roli orn.). W 1885 r, było 432 dm., 929 dym., 4081 mk., 2481 kat., 1549 ewang., 31 dyssyd., 20 żyd. Z tego przypada na wieś Karlikowo 10 dm., 117 mk., na dobra Karlikowo 5 dm., 71 mk., Siemirów 43 dm., 719 mk., Steinfliess (Kamienny Potok przyp. DS) 19 dm., 236 mk., Thalmuehle (Dolinny Młyn przyp. DS) 2 dm., 7 mk. W S. samym tylko mała część klasy ludowej jest polską, (Kaszuby). Urzędowo S. jest wsią tylko, ale właściwie jest to osada kąpielowa. Domki czyste, niekiedy nawet ozdobne, zawsze otoczone ogródkiem, mają przynajmniej jedną przystawkę od ulicy otwartą, w której mieszkańcy domu większą część dnia przebywają. Sklepy i sklepiki zaopatrzone są, we wszystko, co do życia i kąpieli niezbędne. Nowy, gustowny gmach kąpielowy (Kurhaus), o dwóch wieżach, frontem zwrócony ku morzu, posiada na piętrze salę balową, jadalnią, i czytelnię, a na dole sztuczną grotę i bufet. Między morzem a tym centrem życia kąpielowego ciągnie się plac dość obszerny, przyozdobiony klombami i fontannami i estradą, dla muzyki. Wygodne, schludne łazienki i daleko w morze sięgający pomost (Seesteg), który wieczorem gromadzi tłumy kąpielowych. Ponieważ zatoka gdańska od Bałtyku przedzielona jest długim półwyspem Helą, dla tego morze tu zwykle spokojne, gładkie. Wyjątkowo tylko przy północnych i wschodnich wiatrach tworzą się nie zbyt wielkie fale. Woda morska zawiera mało soli, jest jednak dosyć chłodną, dochodzi bowiem rzadko 15 st. R., a często schodzi niżej 14. Kąpiele tutejsze zdawna ściągały licznych gości polskich, zwłaszcza dzieci. Wedle przechowującej się tradycyi, zbierano w sąsiedztwie lub pokrewieństwie gromadkę całą słabowitych dziatek, i wyprawiano je do S. pod opieką, zaufanego sługi lub rezydenta, wraz z licznym zastępem piastunek i ochmistrzyń. Nie małą zaletą S. jest blizkość Gdańska, pozwalająca gościom urozmaicać pobyt zwiedzaniem ciekawych zabytków grodu. Okolicę Sopotu wystroiła przyroda jak najchojniej. Wybrzeże zatacza tu półkole, którego ostatni punkt północny w morze się wsuwający tworzy wzgórze zwane Adlers Horst, wznies. 204 stóp npm. Urządzony tu zakład jest celem przechadzek lub wodnych przejażdżek. Z lesistego grzbietu wzgórza. roztacza się szeroki widok na morze, na lewo mamy półwysep Helę, zatokę pucką, wrzynającą się w głąb lądu, na prawo zaś widnieją wdali wieże Gdańska, Nowy port (Neufahrwaseer), z latarnią morską. Dalej na południe leży wieś Kolebki z ładnym do morza sięgającym lasem i wąwozem, z pięknym kościołkiem wśród owocowego sadu, z okazałym dworem i folwarkiem nad stawem. Przy wsi góra Kapellenherg 305 st. wzn. Bliżej, a raczej już w S. samym, stoi willa Stolzenfels, z cienistym i cichym ogrodem, przerzniętym przez strumyki. Z drugiej strony graniczy z S. wieś Karlikowo z starym dworem, jednopiętrowym. Dokumenta, przechowywano przez dzierżawcę wsi, wykazują, że dwór ten stanowił rezydencyą Jana Kazimierza podczas zawierania traktatu oliwskiego. Bliżej Gdańska wznoszą się stare i wspaniałe letnie mieszkania bogatych Gdańszczan, prawdziwe pałace z XVII i XVIII w., wśród strzyżonych ogrodów, oparte z tyłu o lasy. Szczególnie romantyczny widok przedstawia się z pagórka Thalmuehle w pobliżu S., gdzie są jeszcze szczątki tartaka. Tu pokazują wielki kamień, na którym poeta niemiecki Justus Kerner utworzył jednę ze swych pieśni. Na wzmiankę zasługują takze wzgórza Koenigshoehe, Kaiserstuhl z bardzo ładnym widokiem i gęstym, cienistym laskiem, dalej Geisberg, Schlossberg, gdzie podobno jakiś zamek się zapadł, Augustusberg Josephshoehe i inne W okolicy S. znajduje się wiele głazów eratycznych. W 1886 roku odkryto tu na gruncie Goldela grób skrzynkowy z 5 urnami, między temi 2 twarzowe, które właściciel oddał do muzeum gdańskiego. Na przedhistorycznej mapie Prus Zach. dr. Lissauera zaznaczony jest w pobliżu S. okop starożytny. Dzieje osady podane już pod nazwą Copoty (ob.). Co się tyczy nazwy, rozmaicie objaśnianej i używanej, to przyjęta w niniejszem opisie forma Sopot utrzymuje się dotąd w ustach ludu i występuje w najstarszym przywileju z roku 1289. Nazwa ta oznacza osadę na miejscu zdroistem, sapowatem, jakiem jest obszar niższej części Sopotu.