Choć brzmi to zaskakująco, Gdynia oddziela Gdańsk od Sopotu. Nie chodzi jednak o miasto, lecz strumień o tej nazwie wypływający ze zbocza na terenie rezydencji parkowo-willowej na Stawowiu. Każdego, kto mijał granicę Sopotu i Gdańska zapewne nie raz zadziwił widok fontanny na środku zarośniętego stawu. Woda tryskająca nawet w zimowych miesiącach to zasługa sporej różnicy wysokości pomiędzy stopniami wodnymi na strumieniu. Za szpalerami drzew, w głębi parku, można dostrzec neorenesansową rezydencję z charakterystyczną wieżą -jest to Willa na Stawowiu, miłośnikom starych pocztówek lepiej znana jako Villa Hochwasser Militar-Genesungsheim des XVII Armeekorps.
Stawowie, Hochwasser, Hochenwasser, Wysoka Woda - nazwy, którymi to miejsce określano jednoznacznie wskazują, że wody tam nigdy nie brakowało, a liczne cieki wodne, strumyki i stawy decydowały o jego wyjątkowości.

Jak pisze Mamuszka, Stawowie jest prastarym miejscem osadniczym, zamieszkanym już we wczesnej epoce żelaza; znaleziono tu groby skrzynkowe ludności prasłowiańskiej z kręgu kultury wschodniopomorskiej. W 1188 r. (18 marca bądź 2 lipca), książę Sambor I w akcie fundacyjnym klasztoru oliwskiego nadał Stawowie (Stanowe) cystersom. Prawdopodobnie w XIV w. osada została przekazana jako prebenda parafii św. Jakuba w Oliwie. 1 listopada 1772 r. na podstawie królewskiego zarządzenia gabinetowego Prusacy skonfiskowali wszystkie dobra klasztoru oliwskiego, wśród nich również folwark Hochwasser. W 1774 r. majątek kupił gdańszczanin Müller i w pobliżu drogi prowadzącej do Oliwy postawił oberżę. W dalszej kolejności posiadłość trafiła w ręce grupy kupców gdańskich, którzy po przejęciu sąsiadujących terenów, w tym sporego fragmentu lasu, urządzili na Stawowiu miejsce uczt i spotkań towarzyskich, wyposażone m.in w strzelnicę. Wkrótce ponownie zaczęła funkcjonować tu gospoda, do której odwiedzenia zachęcał postawiony na wzgórzu pawilon widokowy.
W 1856 r. Stawowie nabył Heinrich Teodor Behrend, bogaty kupiec, armator i przemysłowiec, posiadający w Oliwie nad Potokiem Oliwskim odlewnie żelaza i fabrykę maszyn. Na miejscu dotychczasowych zabudowań powstała, istniejąca do dzisiaj, choć w nieco zmienionym kształcie, neorenesansowa willa, nawiązująca stylem do rezydencji włoskich. Wokół willi Behrend założył rozległy park, wykorzystując malownicze położenie terenu. Dzięki spiętrzeniu wód strumienia za pomocą niewielkich jazów powstały trzy stawy, wokół nich znajdowały się ścieżki spacerowe, kamienne nisze, lodownia. Na szczycie wzgórza po zachodniej stronie zabudowań, gdzie wcześniej stała wieża widokowa, wybudowano ozdobny belweder z tarasem na dachu.
W 1874 r. do Sopotu włączono okoliczne osady, w tym Stawowie. W 1871 liczba jego stałych mieszkańców wynosiła 5. Co ciekawe, fragment Danzigerstrasse położony w pobliżu posiadłości nazywano Schloss Hochwasser.
W 1893 r. właścicielem Stawowia stał się człowiek o nazwisku Dittrich. Na północ od willi, w rejonie ul. Smolnej, założył cegielnię (lata 1895-96), a po południowej stronie uruchomił gospodarstwo ogrodnicze. Za jego czasów (1899 r.) powstał także domek stojący w pobliżu bramy wychodzącej na ul. Czyżewskiego (Ludolphinerstrasse).
W 1905 r. posiadłość zakupiły pruskie władze wojskowe, by służyła wrzeszczańskim Leibhusarom z XVII Korpusu Armijnego jako miejsce odpoczynku i rekonwalescencji.
Po I wojnie Stawowie przeszło w posiadanie władz Wolnego Miasta Gdańska, które przekazały budynek z parkiem Szpitalowi Mariackiemu (zapewne chodzi o St. Marienkrankenhaus z rogu Schleusengasse i Weidengasse) na oddział ozdrowieńczy. W 1933 r. rozbudowano willę dodając nieproporcjonalnie duże południowe skrzydło. Przed budynkiem wybudowano taras z rozchodzącymi się na dwie strony parku schodami. Jego balustradę zdobią charakterystyczne wazy, pochodzące z czasów budowy willi przez Behrenda.
Po II Wojnie ¦wiatowej do 1953 r. w Stawowiu mieściło się Pogotowie Opiekuńcze dla dzieci wyswobodzonych z niemieckich obozów i sierociniec, a następnie od 1954 r. oddział położniczy szpitala miejskiego (decyzją Wydziału Zdrowia Miejskiej Rady Narodowej przeniesiony z budynku działajacej jeszcze w latach międzywojennych kliniki chirurgiczno - położniczej przy ul. Abrahama / Hubertusalee 18, której założycielem był doktor Erich Demant ). Od 1961 r. mało kto miał szansę szczycić się miejscem urodzenia: Sopot, gdyż oddział położniczy zlikwidowano, a w jego miejsce powołano Miejski Szpital Specjalistyczny Przeciwgruźliczy im. Dr Heleny Wolff (przemianowany następnie na Oddział Szpitalny Wojewódzkiego Zespołu Przeciwgruźliczego w Gdańsku i jeszcze później na Szpital Gruźlicy i Chorób Płuc). Na jego potrzeby w 1975 dobudowano w PRL-owskim stylu nieproporcjonalnie niskie, pozbawione ozdób drugie piętro i taras na dachu południowego skrzydła, burząc już całkowicie pierwotną harmonię budynku.
Szpital na Stawowiu przestał funkcjonować w 2004 r. Sejmik Województwa Pomorskiego Uchwałą z dnia 17 maja 2004 r. wyraził zgodę na jego sprzedaż. Mimo, iż cena wywoławcza z początkowych 13,9 mln zł została obniżona na 8,9 mln zł (13.09.2005 r.) chętnych nie znaleziono.
Oto garść najistotniejszych informacji z opisu nieruchomości:

Nieruchomość położona w Sopocie przy Al. Niepodległości 618, wpisana do rej. zabytków pod nr 877 (zespół pałacowo - parkowy - park i 3 stawy). Działka nr 1/5 jest niezabudowana, zalesiona, otoczona terenami Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, działka nr 1/8 jest zabudowana:
- 3-kondygnacyjnym budynkiem szpitala o pow. użytkowej 1969 m z wieżą widokową i dwoma klatkami schodowymi, podpiwniczonym (instalacja wodociągowa, kanalizacyjna, elektryczna, gazowa, teletechniczna, c.o.), stan techniczny budynku dobry;
- 2-kondygnacyjnym budynkiem gospodarczym, niepodpiwniczonym, o pow. użytkowej 330,50 m, wybudowanym ok. 1899r.;
- parterowym budynkiem gospodarczym, niepodpiwniczonym, o pow. użytkowej 73 m, wybudowanym ok. 1899r.;
- parterową wiatą na tlen medyczny.
Mała architektura: nisza z kapliczką, lodownia pałacowa.
Na dz. nr 1/8 zlokalizowane są: schron, kamienny mur oporowy ze schodami z piaskowca, nieczynna studnia głębinowa, trzy stawy wodne, drewniane kładki nad potokiem łączącym stawy. Ponadto na w/w nieruchomości występuje pomnik przyrody - sosna wejmutka - zarejestrowana pod nr 476.
Przeznaczenie nieruchomości i sposób jej zagospodarowania: działka 1/8 przeznaczona jest dla funkcji usługowych z zakresu ochrony zdrowia i opieki społecznej z dopuszczeniem rozbudowy istniejącego obiektu szpitalnego o funkcji jw.; funkcja działki 1/5 została określona jako rekreacyjna z ochroną terenów leśnych i z zakazem wprowadzenia nowej zabudowy kubaturowej z wyjątkiem inwestycji na obszarach wydzielonych, ochrona strefy brzeżnej lasu.

Obecnie za zgodą ochrony da się wejść na teren posiadłości. Fontanna niestety przestała działać, ponoć zapchała się liśćmi i nie ma komu jej odetkać. Główny budynek powoli niszczeje, widać to szczególnie od strony tarasu. Mech, chwasty i winorośl zakradają się coraz bliżej willi. Park, mimo, że w zachodniej części mocno zaniedbany, nadal nosi ślady dawnej świetności. Choć białe mostki poprzerzucane nad strumieniem nie zachęcają do przejścia po nich, wyglądają bardzo malowniczo. Poszukiwaczy przygód mogą zaintrygować liczne ziemianki, kamienne nisze, lodownia, pozostałość po studni. Na środku skarpy znajduje się odkryta kaplica. Wśród kamieni, z których została zbudowana są fragmenty płyt nagrobnych.
Pozostaje mieć nadzieję, że Stawowie, piękna rezydencja w centrum aglomeracji, trafi w ręce dobrego gospodarza, który przywróci życie temu miejscu.

bliografia:
1. Franciszek Mamuszka, Bedeker Sopocki
2. Marek Sperski, Sopot. Przewodnik
3. D.Tusk, W.Duda, G.Fortuna, Z.Gach, Dawny Sopot
4. M.Gliński, J.Kukliński, Kronika Gdańska 997-1997
5. J.Stankiewicz, B.Szermer, Gdańsk. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny oraz powstanie zespołu Gdańsk-Sopot-Gdynia
6. Gdańsk. Jego dzieje i kultura
7. F.Mamuszka, J.Stankiewicz, Oliwa. Dzieje i zabytki
8. H. Domańska, opowieści sopockich kamienic

Akty prawne:
Uchwała Nr 32/164/05 Zarządu Województwa Pomorskiego z dnia 11 stycznia 2005 rokuw sprawie ustalenia ceny wywoławczej oraz wykazu nieruchomości stanowiącej własność Województwa Pomorskiego, położonej w Sopocie przy Al. Niepodległości 618, przeznaczonej do sprzedaży w formie przetargu ustnego nieograniczonego

Uchwała Nr 782/227/05 Zarządu Województwa Pomorskiego z dnia 13 września 2005 rokuw sprawie ustalenia warunków trzeciego przetargu ustnego nieograniczonego na sprzedaż nieruchomości, stanowiącej własność Województwa Pomorskiego, położonej w Sopocie przy Al. Niepodległości 618 oraz powołania Komisji Przetargowej

Ilustracje
17)-19) zbiory Gargiego1961
20) i 21) foto: Villaoliva
pozostałe: zbiory autora i archiwum ARz.
8 października 2006
ostatnia aktualizacja:
22 października 2006