Na stworzenie unikalności przyrody na terenie dzisiejszego Sopotu miał wpływ ruch lodowca, spiętrzającego wzgórza morenowe, pozostawiającego liczne jeziorka, potoki oraz biały piasek wybrzeża morza Bałtyckiego.

Do atrakcyjności osadniczej dzisiejszego miasta przyczyniła się dostępność pitnej wody z okolicznych źródeł i strumieni, obfite zasoby ryb morza, żyzne ziemie, oraz bliskość szlaku bursztynowego umożliwiająca handel z Rzymianami. Wykopaliska archeologiczne prowadzone intensywnie w latach 20 XX w. potwierdziły osadnictwo na terenie Sopotu pomiędzy 650 a 400 rokiem p.n.e. Dowodem wczesnośrednoiowiecznego osadnictwa jest Grodzisko zwane także Górskim Zamkiem lub przez ludność miejscową Patelnią. Jest to fort obronny wzniesiony w VIII wieku n.e., działający do X w. jako przystań portowa i strażnica. Na jego szczycie ustalone zostało oznaczenie świetlne dla przypływających łodzi - eliptyczne palenisko mierzące około 40 x 50 metrów. Jak przypuszczają historycy gród został ostatecznie zlikwidowany przez dróżynę Mieszka I w X w. n.e.

Urna znaleziona na terenie Grodziska.
(wykopaliska archeologiczne 1900 -1940 r.)

W późniejszym okresie na terenie Sopotu powstała osada chłopska, wymieniona w dokumencie księcia pomorskiego Mściwoja II, wystawionym 5 III 1283 r. z okazji przekazania jej wówczas na własność klasztorowi cystersów w Oliwie. Odtąd posiadłość ta, a także należące dziś do Sopotu, niegdyś odrębne osady Brodwino, Swiemirowo, Karlikowo i Stawowie aż do 1772 r., tj. do chwili konfiskaty dóbr klasztornych przez rząd pruski, należała do cystersów. ¦wiemirowo i Karlikowo pozyskali oni dopiero w początkach XIV w.

Następne pisemne wzmianki o Sopocie pojawiają się w dokumentach z XIII wieku, spowodowane pogorszeniem się jakości wody. Rzeki przepływające przez Gdańsk nanosiły wiele nieczystości do morza, a rozwiązaniem problemu były wiatry i deszcze które powodowały mieszanie się wody z Zatoki Gdańskiej z Morzem Bałtyckim.

Plan Sopotu Waltera Clemensa z 1596 r.

Najstarszy dokument kartograficzny przedstawiający Sopot, mapa morska Zatoki Gdańskiej autorstwa Waltera Clemensa, przedstawia wieś Sopot jako szereg jedno kondygnacyjnych domów, usytuowanych w górnej części Sopotu na podstwie tarasu którym biegnie obecna Al. Niepodległości, oraz skrzyżowanie tej ulicy z ul. 1 Maja oraz ul. Bohaterów Monte Cassino. Dolny taras, zwany w późniejszym okresie Dolnym Sopotem, przedstawiony jest na Mapie jako niezasiedlone podmokłe tereny, poprzecinane licznymi strumnieniami (taki charakter zachowała północna część nadbrzeżna miasta sąsiadująca z Gdynią).

Od XVI w. Sopot przeżywał nagłe ożywienie spowodowane zainteresowaniem jako miejsce wypoczynku letniego dla patrycjuszy gdańskich. Gdańsk, jego bliskość i więzi z osadą przyczyniły się iż Sopot stał się miejscem pobytu króli, cesarzy, oraz pertraktacji dyplomatycznych.

W XVIII w. osada stała się schronieniem dla króla Leszczyńskiego. W 1734 r. w czasie oblężenia Gdańka Sopot został doszczętnie spalony przez wojska Kozackie i Saskie (spalono 12 dworów patrycjuszowskich oraz wioskę rybacka). Zniszczenie osady było spowodowane Wojną Sukcesyjną o koronę polską pomiędzy zwolennikami Stanisława Leszczyńskego i Augusta III.

Odbudowana osada w XIX w. została przywrócona do świetności kurortu i miejsca wypoczynku za sprawą doktora wojsk napoleońskich, Alzatczyka z Colmar, Jeana Georgea Haffnera, który odtworzył wypoczynkowy klimat miejsca.

Plan Sopotu z 1830 r.

8 Października 1904 r. Sopot zyskał herb - mewę trzymającą rybę na żółtym piasku - autorstwa Elsay Luedecke (zatwierdzony ostatecznie przez Cesarza Wilhelma II 17 lutego 1904) - a także otrzymał prawa miejskie. W 1909 r. wybudowano Operę Leśną a w 1927 roku, 30 czerwca Kasino Hotel (budowany w latach 1924 - 1927 1927 r. (późniejszy Grand Hotel).

W czasie okresu dwudziestolecia międzywojennego na mocy Traktatu Wersalskiego Sopot został wcielony do Wolnego Miasta Gdańska.