Kollath i Herbst, przyjaciele.

Choć o przyjaźni Johannesa Kollatha i Eduarda Herbsta, osób szczególnie ważnych w dziejach Sopotu, wiemy niewiele - tyle ile wynika z lakonicznego podpisu jednej z pocztówek - warto opowiedzieć jak doszło do ich spotkania i jak dziwnie potrafią się splatać ludzkie losy.

Johannes Kollath, drugi po Volkmarze von Wurm burmistrz Sopotu, zajmował to stanowisko od 1905 do 1908 r. Jest wspominany jako sprawny, energiczny gospodarz. Sopot zawdzięcza mu urządzenie Parku Południowego, budowę Łazienek Południowych w miejscu wcześniejszych XIX-wiecznych kabin (1907 r., projekt Paula Puchmüllera), poprowadzenie w dolinie Prątki z Orlego Wzgórza (okolice Elsenplatz) do strzelnicy mieszczańskiej (Bürger Schützenhaus) pierwszego sopockiego toru saneczkowego (1908 r.), a także przeprowadzenie tuneli w ciągu ulic Podjazd (Grosse Unterführung) oraz 3 Maja (Frantziusstrasse). Zmarł młodo, w wieku 37 lat, jako wciąż urzędujący burmistrz. Jego imieniem nazwano nowowytyczoną ulicę u podnóża Kaiserhöhe, dzisiejszą ul. Kasprowicza.

Eduard Herbst, po ukończeniu Warszawskiej Szkoły Handlowej, rozpoczął w 1869 r. pracę u jednego z najpotężniejszych łódzkich fabrykantów, twórcy wielkiego imperium przemysłowego, Karola Scheiblera. Szybko awansował, wkrótce został prokurentem, a od 1874 r. dyrektorem zarządzającym największą przędzalnią w Łodzi. Kiedy w 1875 r. poślubił córkę Scheiblera Matyldę, stał się współwłaścicielem fabryki. W tym samym roku, na terenie zespołu fabryczno-rezydencjonalnego zwanego Księżym Młynem, w sąsiedztwie przędzalni i osiedla robotniczego, państwo młodzi wznieśli dla siebie neorenesansową willę, obecnie uznawaną wraz z całym założeniem architektoniczno-urbanistycznym za jeden z cenniejszych zabytków Łodzi. Po śmierci teścia w 1881 r. wraz z pozostałymi spadkobiercami - Karolem i Adolfem Scheiblerami oraz Georgiem von Kramst, Eduard utworzył spółkę akcyjną, której został głównym dyrektorem. W latach późniejszych był członkiem wielu komitetów i zrzeszeń działających na rzecz rozwoju miasta i przedsiębiorczości. Był również wielkim filantropem, współfinansował m.in. budowę szpitali.
Jednak Herbst nie miał zamiaru całego życia spędzać w otoczeniu łódzkich fabrykantów. W 1891 r. zakupił od Johanessa Icka część parceli położonej w Sopocie przy dzisiejszej ul. Kościuszki 29 (Schulstrasse), w sąsiedztwie przyszłego ratusza. W 1896 r., w oparciu o projekt Wilhelma Lippke, dokonano rozbudowy letniskowego domu należącego do poprzedniego właściciela, stawiając dwupiętrową neorenesansową willę. Także w Sopocie Herbst dał się poznać jako dobroczyńca. Wspierał finansowo szereg miejskich inwestycji. Odnowił i częściowo od nowa urządził park wokół swojej rezydencji (zwany obecnie Parkiem Haffnera lub Gajem Królowej Elżbiety (sic!)) oraz wybudował w nim palmiarnię. W Sopocie spędził ostatnie lata swego życia. Tutaj też zmarł 6 czerwca 1921 r. w wieku 77 lat, a jego grobowiec znajduje się na sopockim cmentarzu komunalnym (ponadto w kościele św. Jerzego ponoć znajduje się ufundowany przez niego witraż). Mieszkańcy miasta uczcili go podobnie jak zmarłego 13 lat wcześniej burmistrza - nadając jego imię jednej z ulic, dzisiejszej ul. Kopernika. Traf chciał, że Kollathstrasse i Herbststrasse niemalże zbiegają się, nie jest to jednak jedyna rzecz, która łączy opisywane postacie.
Dla uczczenia pamięci zmarłego burmistrza, oprócz nadania ulicy jego imienia, zrobiono rzecz szczególną. W pobliżu ujścia Sweliny (Menzelbach, Grenzfließ) i późniejszej granicy między Wolnym Miastem Gdańskiem, a Polską wybudowano altanę nazwaną na jego cześć Kollathtempel. Podpis na jednej z pocztówek wyjaśnia, kto był inicjatorem: "Zur Erinnerung an Johannes Kollath von seinem Freunde Eduard Herbst" – "Pamięci Johannesa Kollatha od jego przyjaciela Eduarda Herbsta". Choć Herbst był starszy od Johannesa Kollatha o 27 lat, to jemu przyszło pożegnać w ten wyjątkowy sposób swego sopockiego przyjaciela.

Ilustracje:
1) pl.wikipedia.org
4) Marcin Biedermann, Sopot. Moje podróże do...
9) mapa ze zbiorów Biblioteki Miejskiej w Sopocie
11) D.Tusk, W.Duda, G.Fortuna, Z.Gach, Dawny Sopot
pozostałe: zbiory i fotografie autora

Bibliografia:
1. Hanna Domańska, opowieści sopockich kamienic
2. Marek Sperski, Sopot. Przewodnik
3. Marcin Biedermann, Sopot. Moje podróże do...
4. D.Tusk, W.Duda, G.Fortuna, Z.Gach, Dawny Sopot
5. Franciszek Mamuszka, Bedeker Sopocki
6. www.sopot.pl
7. pl.wikipedia.org
8. www.turystyka.lodz.pl
9. www.muzeumsztuki.lodz.pl